Өргөөг Хятад, Оросууд хэрхэн нэрлэдэг байв

Ч. Кэмпбэлл- Монгол орноор аялсан нь, 1902

Өргөө усаар гайхам сайн тэтгэгддэг нь урд талаас нь орж ирэх аялагчдад юун түрүүнд ажиглагдаж байв.

ЕСӨН ЦАГААНЫ АЛБА ШИНЭЛЭХИЙН ЖАСАА: Халх Манж Чин улсад даган орохоос өмнө халхын ноёдын Манж Чин улсын эзэн хаадад илгээж байсан бэлгээс үүдэлтэй. 1635 онд Сэцэн хан Шолой Манж Чин улсын эзэн хаанд морь, тэмээ илгээж байсан бөгөөд 1691 оныг хүртэл халхын ноёд есөн цагааны бэлэг барьж байсан бол 1691 оноос Манж Чин улсын хуулиар есөн цагааны алба болгон хувиргажээ. Манж Чин улс монголчуудыг эзлэн авсны дараагаар ноёдыг ээлж дараагаар очиж, хааны амгалан айлтган бэлэг сэлт барих журам тогтоожээ. Тэр үеэс ёсны юм барихыг шинэлэхийн жасаа гэх болсон. Монгол ноёд жил бүрийн өвлийн сүүл сарын арван тавны өмнө Бээжинд очиж хааны амгаланг эрж байхаар тогтоосон.

Монгол хаадын сархадын хэрэглээ

Энэ удаа бүхэнд блогоороо дамжуулан 2013 онд Антоон Моастертийн Монгол судлалын төвийн оюутны эрдэм шинжилгээний "Эрдмийн хэлхээ" сэтгүүлд хэвлэгдсэн"Монгол хаадын генд холбогдох асуудалд" өгүүллээ хүргэж байна. Энэ өгүүллээрээ монгол хаадын бор дарсны хэрэглээ, яагаад бор дарсыг хэрэглэж байсан талаар тодруулахыг зорьсон. Бид өвөг дээдсээ муучлахаасаа урьд яагаад гэдэг асуултыг өөрсдөөсөө асуух нь зүйтэй болов уу?

Монгол хаадын генд холбогдох асуудалд

Өгүүллийн товч утга: Энэхүү өгүүллээрээ Монгол хаадын генд холбогдох асуудалд сархадын хэрэглээ, сархад хэрэглэх болсон шалтгааныг тодруулан гаргахыг зорилоо. Ингэхдээ:

Эхлэл хэсэг: Монгол угсаатан бүрэлдэн тогтож, Монголын эзэнт гүрэн байгуулагдсан хийгээд Монгол ген тархах болсон нөхцөл шалтгааныг дурдсан.

Дэд хэсэг: Монгол хаад сархадын хэт хэрэглээтэй байсан болохыг баталсан Монгол генийн талаарх судалгааны үр дүнг сурвалжийн болон судалгааны бүтээлүүдийг ашиглан  нягтлахыг зорьсон ба  Монгол хаад сархадыг хэрхэн хэрэглэж байсан тухай дурдсан.

Төгсгөл хэсэг: Монгол хаадын сархад хэрэглэх болсон учир шалтгааныг тодруулан гаргахыг зорьлоо.                    

 Түлхүүр үг: Ген, Сархад, Байлдан дагуулал, Монгол хаад, Өгөдэй хаан , Мөнх хаан, Гүюг хаан , Хубилай хаан, Абага хаан, Гайхалту хаан, Есөнмөнх хаан.

Легницийн хавар (Ахмад хөвгүүдийн аян дайн)

https://www.youtube.com/watch?v=usjaPZp-JLs

Дарьзавын Лосолыг цэргийн ламаар томилох тухай

Шавь сайд Чойбалсан сөгдөж хичээнгүйлэн

Айлтгах нь, цэргийн лам тавьж жинс шагнах

явдлыг хичээнгүйлэн нугалбар бичиж

Айлтгаад

Солийн Данзан

http://gia.gov.mn/videos/view/42

Догсомын Бодоо

http://gia.gov.mn/videos/view/43

Өрлөг жанжин Х. Чойбалсан

http://gia.gov.mn/videos/view/63

Монголын сүм хийдийг устгахад Коминтернт оролцсон нь

http://gia.gov.mn/videos/view/64

Дэлхийн хоёрдугаар дайны нууц стратеги

https://www.youtube.com/watch?v=4dbs2QTFlCU

Сталин

https://www.youtube.com/watch?v=335LKXDQW2E

Их үйлсийн манлайлагчид

Нэгдүгээр хэсэг 
https://www.youtube.com/watch?v=hcj5WcXjnE4
Хоёрдугаар хэсэг 
https://www.youtube.com/watch?v=MzmReFvPHAM
Гуравдугаар хэсэг
https://www.youtube.com/watch?v=4FaKeQ1nHn0

Монгол төрийн нууцыг түүчээлсэн далд үйлстнүүд

https://www.youtube.com/watch?v=Np7WwvgQ9ZA

Монголчууд нэгэн зууны тэртээ 4

М. Б. Нуннс 

Халх бүсгүйн гоёл ч эгэл жирийн бус. Тэд үсээ нарийн төмөр утсаар зангидан хэв даруулж чихнийхээ дээгүүр босгон цавуудаж үнэт чулуу суулгасан хавчаараар бага зэрэг зай гарган ороож дээр нь нарийн хийцтэй оюу, сувд шигтгэн хэлхэж арав, арван таван инч хэртэй унжуулсан тоорцог өмсөнө. Ядуу нь нэг нь оюу, сувд шигтгэсэн мөнгөн зүүлтний оронд хулсан хавчаар үсэндээ хавчуулж, сувдан гинжийг шүрээр орлуулж зүүсэн харагддаг.

Монголчууд нэгэн зууны тэртээ - 3

М. Б. Нуннс: Монголоор аялалаа* 

Тэмээн сүрэг хөтөлсөн баруун талаас бардамхан галигуулсаар ирж буугаад биеийн чилээ гаргаж суниав бололтой тэгснээ мориндоо мордон биднийг чиглэн ирэв. Тэрбээр биднийг хөсөгнийхөө дэргэд ирүүлэхээр дуудаж харагдана. Эхний тэмээн тэргэнд түүний эхнэр, хөөрхөн гэгч нь хоёр жоохон хөвгүүний хамт байна. би дорно зүгийн эхнэр хүний толгойн гоёлыг  шохоорхон хурууныхаа өндгийг хүргэж сонирхоод эрүүл чийрэг, хөөрхөн жаалуудыг өхөөрдсөнд овсгоотой тэр эр эр бүлийнхээ хамт зургаа татуулахыг хүсэв. Тэгтэл ганцхан ширхэг сувд нь бид хэдийн өгч чадах мөнгөнөөс ч илүү үнэ хүрэхээр гоёл чимэглэлийг эхнэртээ зүүлгэж гоёсон мөнөөх эр мөнгө гуйж биднийг ихэд гайхшруулав. Гэхдээ биднийг татгалзахад тэр дургүйцээгүйгээр барахгүй орой тийшээ дахин тааралдахдаа Сайн байна уу? Хэмээн баяртай мэндчилж байлаа.

Нэгэн зууны тэртээ монгол хүн эхнэрээ гоё гоодохдоо гар татдаггүй байсан бололтой. Түүгээр ч барахгүй хүнд нэг их хар буруу санаад байдаггүй байжээ. Одоо найзаасаа мөнгө гуйхад чинь үгүй гэвэл та ямар зан гаргах бол... ?  Монгол хүн хэр их өөрчлөгдсөн бол.

зураг: нөгөө сэргэлэн эр гэр бүлтэйгээ 

Монголчууд нэгэн зууны тэртээ - 2

М. Б. Нуннс: Монголоор аялалаа*

"Довдон хэмээх энэхүү хижээл насныг монгол эрийн намбатай төрхийг би харах дуртай боловч тэр үнэхээр тэнэг хүн, нэн залхуу, ганц ч хятад үг мэдэхгүй, халуун ус дөхүүлж морь мал харж хандан эцэг шиг минь инээмсэглэхээс бус, тав тух бүрдүүлэх талаар огтын ойлголтгүй нэгэн"
монголчууд ер нь иймэрхүү байсан юм болов уу?

зураг: М. Б. Нуннс замд гарахын өмнө Довдонгийн хамт

Монголчууд нэгэн зууны тэртээ

Хүмүүс одооны хүүхдүүд их айхтар болж байна гээд байсан чинь 100 жилийн өмнө ч гэсэн монгол хүүхэд их айхтар байж шүү...

М. Б. Нуннс Монголоор аялсан минь номондоо "Нэг ой хүрч яваа гайхалтай сэргэлэн жаал хүүтэй замд таарсан маань бидний аяллын дараагийн хэсгийг хөгжилтэй бөгөөд сонирхолтой, миний хувьд дурсгалтай болгосон. Дөрвөн ойтой хүүхэд шиг явж ярьж байсан тэр жаал онцгой авьяаслаг юм билээ. Эхдээ тэврүүлсэн тэр хүүтэй анх таарахад ноён Галл тамхи татаж байсан. Жаал хүү нэг ч үг хэлээгүй хэр нь тэнд байсан монголчуудад хүртэл ойлгогдхоор тамхи гуйсан. Хүүд нэг ширхэг янжуур өгөөд түүний үеийн бусад хүүхдүүдийн адил хугалаад хаяна гэж бодтол болгоомжтой гэгч амандаа зуучихаад бусад хүнийг яах нь вэ? Гэсэн байдлаар тойруулж хараад асаагаад өгмөгц гагц хоёр сороод өвөөдөө үзүүлэхээр гэрийнхээ зүг алхсан. Жаал хүү миний танилуудын бусад хүүхдийг эцэг эх, гэрийнхнийхээ төдийгүй тэр хотны айлууд, төрөл садангийнхнаа өөрийн дураар захирдаг шинжтэй харагдсан." гэж тэмдэглэсэн байх юм. Ямар ч энэ англи эмэгтэйг гайхшруулаад авсан байна шүү. 

Зураг: нөгөө сэргэлэн жаал хүү ээжтэйгээ